Sukcesja firmy. Jak się przygotować na przekazanie władzy w spółce? Najważniejsze aspekty prawne sukcesji firmy.

Sukcesja – co to? Sukcesja w firmie.

Prowadząc działalność gospodarczą, oprócz dbania o prowadzenie bieżących interesów firmy, wypełnianie spoczywających na niej zobowiązań i rozwój prowadzonej działalności, należy także wziąć pod uwagę kwestie związane z przekazaniem biznesu na ręce przyszłych pokoleń i uregulowanie kwestii związanych z sukcesją przedsiębiorstwa. Temat sukcesji wcześniej, czy później pojawi się podczas spotkań czy to w gronie menedżerów firmy, a w firmach rodzinnych, w gronie rodziny.

Sukcesja – co to jest?

Sukcesja biznesu – ujmując to zagadnienie najprościej – to przekazanie firmy następnemu pokoleniu. Sukcesja może przybrać różne formy. Może to być przekazanie określonym osobom władzy, możliwości podejmowania decyzji, zarządzania, jak również profitów oraz obowiązków związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Następstwo prawne może jednak dotyczyć tylko i wyłączenie aktywów, a zarządzanie firmą zostanie przekazane zewnętrznym menedżerom.

Na gruncie polskich przepisów prawa proces sukcesji biznesu może przybrać rozmaite formy, dla sukcesji biznesu nie ma jednolitych zasad, a sukcesja w firmie może przybierać różne formy w zależności od formy prawnej działalności, czy jest to JDG, czy spółka to osoba prawna oraz od tego czy potencjalni spadkobiercy lub małżonek uczestniczą w procesie zarządzania. Proces sukcesji może być bardzo różnorodny tak jak i forma prawna działalności po jej przeprowadzeniu.

Każdorazowo jednak sukcesja w firmie wymaga strategicznego planowania, dostosowanego do konkretnej sytuacji danej osoby, sukcesora oraz czasochłonności procesu prawnego np. czasu przekształcenia JDG w spółkę z o.o. oraz zebrania grona eksperckiego z różnych dziedzin w tym i ekspertów od prawa spółek, fundacji rodzinnych, podatków, zarządzania.

W niniejszej publikacji, przybliżymy Ci aspekty związane z przekazaniem firmy swoim zstępnym, jej sprzedaży podmiotom trzecim, jak również model sukcesji z wykorzystaniem fundacji rodzinnej.

Nigdy nie jest za wcześnie na zaplanowanie tego co powinno stać się z działalnością gospodarczą po śmierci danego przedsiębiorcy. Przeciwnie, zaplanowanie przyszłości firmy jest kluczowe dla zapewnienia ciągłości jej działania i rozwoju przedsiębiorstwa z korzyścią dla sukcesora, jak również jego najbliższych.

Przygotowując się do założenia spółki, już na etapie uzgadniania treści umowy spółki warto wprowadzić do umowy spółki pewne rozwiązania ułatwiające w przyszłości sukcesję, przekazanie firmy następcom, zwłaszcza na wypadek niespodziewanej śmierci właściciela. Doradztwo sukcesyjne jakie świadczymy to nie tylko doradztwo na etapie przekazywania władzy następcom, kolejnemu pokoleniu ale też doradztwo na etapie tworzenia spółki umożliwiające ich wstąpienie w przyszłym procesie sukcesji. To nie doradca sukcesyjny jest wymagany lecz doświadczony adwokat, radca prawny, który w toku prowadzonej eksperckiej działalności towarzyszył różnym przedsiębiorcom na różnych etapach funkcjonowania czy to w firmach rodzinnych, czy na rzecz właściciela w JDG. O przyszłej sukcesji należy pomyśleć na etapie tworzenia biznesu.

Sukcesja rodzinna (wewnętrzna)

Pierwszym sposobem, często najlepszym rozwiązaniem, przekazania firmy następnemu pokoleniu jest oddanie jej na ręce swojej najbliższej rodziny – najczęściej dzieci lub wnuków. Możliwości w tym zakresie należy rozważyć z punktu widzenia formy prowadzonej działalności gospodarczej i predyspozycji następców prawnych. Inaczej bowiem przedstawiały będą się dostępne opcje w przypadku, gdy działalność gospodarcza prowadzona jest w formie jednej ze spółek prawa handlowego, a inaczej kiedy chodzi o sukcesję jednoosobowej działalności gospodarczej. W tym ostatnim wypadku sukcesja w firmie wymaga przekształcenia, czyli zmiany formy prawnej prowadzonej działalności.

Sukcesja jednoosobowej działalności gospodarczej

Śmierć osoby prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą (właściciela firmy) może potencjalnie wprowadzić największy chaos organizacyjny i bardzo utrudniać prowadzenie działalności, podejmowanie decyzji, wykonywanie zawartych przez przedsiębiorcę umów, a nawet zarządzanie pracownikami i wypłatę im wynagrodzeń.

W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej (a także w przypadku prowadzenia spółki cywilnej) ustawodawca wprowadził możliwość polegająca na powołaniu zarządu sukcesyjnego, który umożliwi prowadzenie przedsiębiorstwa po śmierci osoby fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą (de facto utrzymanie ciągłości prowadzonej działalności, zezwoleń, relacji prawnych).

Zarząd taki może zostać powołany zarówno przed śmiercią jak i w ciągu dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy. Zdecydowanie lepszych pomysłem wydaje się, aby przedsiębiorca zadbał o wskazaną kwestię samodzielnie, jeszcze za swojego życia i mianował na osobę odpowiedzialną za zarządzanie przedsiębiorstwem w spadku zaufaną osobę, mającą doświadczenie w prowadzeniu biznesu.

Dokonując wyboru zarządcy sukcesyjnego należy także mieć na względzie, że osoba ta musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Co więcej, wykluczone jest pełnienie tej funkcji przez osobę, względem której orzeczono o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej. Powołanie zarządcy sukcesyjnego powinno nastąpić po weryfikacji prawnej możliwości pełnienia funkcji przez daną osobę, gdyż w razie braku możliwości, powołana osoba nie wejdzie z mocy prawa w prawa i obowiązki zarządcy sukcesyjnego. Zarządcę sukcesyjnego wpisuje się w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Warto pamiętać, że zarząd sukcesyjny ma jedynie charakter tymczasowy i ma umożliwić funkcjonowanie przedsiębiorstwa do czasu przejęcia spadku przez spadkobierców ustawowych, testamentowych lub zapisobierców – w zależności od wybranego przez przedsiębiorcę modelu dziedziczenia. Zarząd sukcesyjny nie jest zatem rozwiązaniem docelowym, a jedynie umożliwia funkcjonowanie biznesu przez ściśle określony czas – do czasu jego przejęcia bądź zamknięcia działalności przez osoby, które go odziedziczą. A spadkobiercy nie tracą swoich praw nabytych w spadku ani też nie zmniejsza to ich odpowiedzialności za długi spadku, wynikające ze spadku gdyż zarządca nie prowadzi działalności na własny rachunek lecz na rachunek spadkobierców. Nie jest to więc sytuacja optymalna. Zarządca jest niejako zastępcą.

Bardziej kompleksowym rozwiązaniem w zakresie sukcesji jednoosobowej działalności gospodarczej jest z kolei możliwość przekształcenia tego rodzaju działalności w spółkę kapitałową – a zatem w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, spółkę akcyjną lub prostą spółkę akcyjną jeszcze za życia przedsiębiorcy. Śmierć wspólnika lub członka zarządu tego rodzaju spółki niesie za sobą zdecydowanie mniejsze konsekwencje w odniesieniu do dalszego funkcjonowania działalności gospodarczej, w tym bieżącego prowadzenia spraw i możliwości rozwoju interesów.

Co więcej, w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej w ramach spółki kapitałowej, możliwe jest wprowadzenie do umowy danej spółki mechanizmów pozwalających na niezachwiane funkcjonowanie spółki w przypadku zaistnienia sytuacji nadzwyczajnych, do których możemy zaliczyć również śmierć wspólnika, długotrwałą chorobę lub jego zaginięcie.

Sukcesja rodzinna w ramach spółki prawa handlowego

Tak jak wskazaliśmy prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki prawa handlowego, w sytuacji śmierci przedsiębiorcy, będącego wspólnikiem danej spółki niesie za sobą mniejsze konsekwencje związane z organizacją przedsiębiorstwa niż w przypadku śmierci osoby prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą. W tym wypadku warto jednak również zadbać o wprowadzenie odpowiednich mechanizmów gwarantujących płynne i niekłopotliwe przejście władzy w ręce kolejnego pokolenia.

W przypadku bowiem gdy zmarły wspólnik spółki prawa handlowego, przed swoją śmiercią nie przeprowadził sukcesji lub nie określił zasad jej przeprowadzenia na wypadek jego śmierci, posiadane przez niego udziały, akcje lub ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej wejdą w skład spadku po zmarłym przedsiębiorcy. Nie będzie to miało jednak bezpośredniego wpływu na bieżące funkcjonowanie spółki.

Co prawda w pewnych wypadkach utrudnione może okazać się podejmowanie decyzji w sprawach, w których konieczne jest uzyskanie zgody danego wspólnika, którego udziały zostaną odziedziczone przez jego najbliższą rodzinę (a tym samym do momentu działu spadku będziemy mieli do czynienia ze wspólnikiem zbiorowym), jednakże spółka będzie mogła bez większych przeszkód realizować zawarte umowy, czy też wypełniać nałożone na nią zobowiązania.

Zdecydowanie lepszym sposobem przeprowadzenia sukcesji z punktu widzenia funkcjonowania, jak również rozwoju działalności gospodarczej, jest co najmniej sporządzenie testamentu przez przedsiębiorcę, w którym przedsiębiorca przyzna wszystkie posiadane przez siebie prawa w danej spółce określonej osobie bądź określi pewną ilość udziałów bądź akcji, które przejdą na kilka odrębnych osób w wypadku śmierci właściciela tych aktywów.

Co więcej, nie ma także przeszkód, aby przekazanie sterów w firmie zostało przekazane określonym osobom za życia danego przedsiębiorcy. Możliwe bowiem jest dokonanie przez wspólnika darowizn posiadanych przez niego praw jeszcze za jego życia. Tym samym jednak utraci on wpływ na działalność przedsiębiorstwa jako wspólnik danej spółki, jak również możliwość uczestnictwa w zysku w danej firmie.

Sukcesja zewnętrzna – sprzedaż firmy podmiotowi zewnętrznemu

Innym sposobem, przeprowadzenia sukcesji biznesu jest podjęcie decyzji o sprzedaży firmy podmiotowi zewnętrznemu. Sukcesja zewnętrzna, czyli proces przekazania firmy na rzecz podmiotu spoza rodziny, jest jednym z najczęściej wybieranych rozwiązań przez przedsiębiorców, którzy nie mają odpowiednich następców wewnętrznych lub po prostu nie chcą, aby ich biznes był dalej prowadzony przez bliskich.

W tym przypadku proces przekazania władzy nie polega na „dziedziczeniu” firmy przez osoby bliskie właścicielowi, ale na sprzedaży przedsiębiorstwa podmiotowi zewnętrznemu – może to być zarówno inwestor indywidualny, jak i większa firma np. inwestor branżowy, która przejmuje działalność.

Przygotowanie do sprzedaży firmy

Pierwszym krokiem w sukcesji zewnętrznej jest dokonanie rzetelnej ocena wartości firmy. Warto, w tym celu skorzystać z usług biegłego rewidenta lub specjalistycznej firmy zajmującej się wyceną przedsiębiorstw. Wycena powinna uwzględniać nie tylko wartość aktywów (np. nieruchomości, maszyn), ale także posiadanych zobowiązań, potencjału do generowania przychodów w przyszłości oraz wartości niematerialnych (np. posiadanego know-how, lojalności klientów). Prawidłowa wycena pozwala na ustalenie atrakcyjnej ceny sprzedaży, która będzie satysfakcjonująca dla obu stron.

Ważnym elementem przygotowania firmy do sprzedaży jest także uporządkowanie jej spraw prawnych i finansowych. Każdy potencjalny nabywca dokładnie sprawdzi historię finansową firmy, jej bilans, przepływy pieniężne oraz zobowiązania podatkowe. Warto zatem przeprowadzić audyt wewnętrzny, by upewnić się, że wszystkie dokumenty są kompletne i zgodne z obowiązującymi przepisami. Ważne jest także, by firma była wolna od ukrytych obciążeń, takich jak nieuregulowane zobowiązania czy niezgodne z prawem umowy. Pozwoli to uniknąć potencjalnych problemów w przyszłości i występowania z ewentualnymi roszczeniami przez nabywcę firmy.

Dodatkowo, należy zadbać o przegląd wszelkich umów cywilnoprawnych i pracowniczych. Nabywca będzie chciał wiedzieć, na jakich zasadach działają kluczowi kontrahenci, a także jakie są relacje z pracownikami. Jeżeli w firmie istnieją jakiekolwiek nierozwiązane spory, powinny zostać one rozwiązane przed sprzedażą, aby nie stanowiły one przeszkody w transakcji lub utrudniały prowadzenie biznesu po sprzedaży.

Aspekty formalne związane ze sprzedażą biznesu

Równocześnie z porządkowaniem spraw wewnętrznych firmy, należy przygotować odpowiednią dokumentację sprzedaży. W skład tego mogą wchodzić: umowy, plany finansowe, prognozy wyników na przyszłość, analizy rynku czy raporty dotyczące strategii rozwoju. Wszystkie dokumenty muszą być przejrzyste, profesjonalne i dokładne. Posiadanie solidnej dokumentacji zwiększa wiarygodność firmy w oczach potencjalnych nabywców.

Kiedy natomiast wszystkie kroki mające na celu przygotowanie sprzedaży biznesu zostały już przygotowane, należy przystąpić do przygotowania dokumentów na mocy, których dojdzie do sprzedaży firmy wybranemu przez sukcesora lub sukcesorów podmiotowi zewnętrznemu. W przypadku gdy biznes prowadzony jest w ramach spółki prawa handlowego, sprzedaży de facto polegał będzie ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej lub udziały bądź akcje w spółce kapitałowej.

Sprzedaż jednoosobowej działalności gospodarczej

Teoretycznie można również sprzedać biznes prowadzony przez osobę fizyczną prowadzącą jednoosobową działalność gospodarczą, jednak z formalnego punktu widzenia może okazać się to zdecydowanie bardziej problematyczne niż sprzedaż firmy prowadzonej w ramach jednej ze spółek prawa handlowego. W takim bowiem wypadku sprzedaży podlega przedsiębiorstwo, a zatem zespół składników majątkowych oraz niemajątkowych, które przeznaczone są prowadzeniu działalności gospodarczej.

Dzięki sprzedaży składniki stają się własnością nabywcy, ale de facto działalność zaczyna być prowadzona od początku przez jej nabywcę. Na nabywcę nie przechodzi bowiem NIP, REGON, a także decyzje administracyjne czy kontrakty zawarte przez przedsiębiorcę zbywającego swój biznes (ich przeniesienie w zakresie zobowiązań wymaga zgody kontrahenta, najczęściej w wersji papierowej). W związku z tym, prowadząc jednoosobową działalność gospodarczą i decydując się na sprzedaż prowadzonego biznesu, warto w pierwszej kolejności rozważyć przekształcenie tej działalność w spółkę kapitałową, a następnie dokonanie sprzedaży udziałów lub akcji w tej spółce.

Sukcesja przy wykorzystaniu fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna to coraz częściej wykorzystywana struktura prawna w procesie sukcesji, szczególnie w przypadku przedsiębiorców, którzy chcą zapewnić ciągłość działalności firmy, ale nie mają odpowiednich następców w rodzinie lub nie chcą przekazać władzy i majątku w ręce pojedynczego członka rodziny. Fundacja rodzinna stanowi narzędzie, które może pomóc w przechowaniu wartości przedsiębiorstwa, zarządzaniu nim oraz przekazaniu go w sposób zgodny z wolą założyciela, przy jednoczesnym zabezpieczeniu interesów rodziny na wiele przyszłych pokoleń.

Z samego założenia Ustawy o fundacji rodzinnej wynika, że musi ona zostać wyposażona przez fundatora lub fundatorów w mienie o minimalnej wartości 100 000 zł. Tyle bowiem wynosi minimalna wartość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej. Na jego pokrycie może zostać wniesione mienie o rozmaitym charakterze, w tym udziały, akcje bądź ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej. Aktywa te mogą być także wnoszone do fundacji rodzinnej już na etapie jej funkcjonowania, nie tylko przez fundatora (obecnego właściciela mienia), ale także przez członków jego rodziny. Dzięki fundacji rodzinnej może zatem zostać przeprowadzona sukcesja biznesu przez kilka osób.

Poprzez wniesione mienie, fundacja rodzinna może realizować wyznaczone jej przez fundatora oraz Ustawę o fundacji rodzinnej cele. Daje one bowiem możliwość pomnażania wniesionego do fundacji rodzinnej majątku, poprzez dokonywanie inwestycji w zakresie dozwolonym przepisami obowiązującej ustawy. To z kolei daje możliwość zabezpieczenia finansowego beneficjentów fundacji rodzinnej. Beneficjentami tymi są co do zasady najbliżsi członkowie rodziny fundatora, chociaż nie ma przeszkód aby gratyfikować finansowo również osoby trzecie, przy czym wiąże się to z wyższym opodatkowaniem.

Niewątpliwą zaletą fundacji rodzinnej, jako narzędzia w planowaniu sukcesji jest fakt, że pozwala ona na długofalowe i elastyczne dostosowanie przekazania władzy na ręce przyszłych pokoleń. Przykładowo fundator może w statucie określić, że sukcesja będzie odbywać się stopniowo, np. poprzez przekazywanie kolejnych uprawnień poszczególnym członkom rodziny w miarę ich dojrzewania, uzyskiwania doświadczenia lub spełniania określonych kryteriów. Dzięki fundacji możliwe jest uniknięcie nagłych zmian w strukturze właścicielskiej w wypadku śmierci, co może zapewnić stabilność firmy i jej dalszy rozwój.

Co więcej, zaplanowanie sukcesji przy wykorzystaniu fundacji rodzinnej, może okazać się również
korzystnym rozwiązaniem pod względem podatkowym. Fundator przekazując majątek na rzecz fundacji rodzinnej, nie płaci podatku, co może być istotnym argumentem dla osób planujących sukcesję majątku rodzinnego. Ponadto, fundacja rodzinna jest zwolniona z podatku od spadków i darowizn, co sprawia, że jest to efektywne narzędzie dla firm rodzinnych, które chcą uniknąć obciążenia podatkowego przy przekazywaniu przedsiębiorstwa następnym pokoleniom. Ważnym argumentem jest też zwolnienie fundacji rodzinnej od podatku dochodowego CIT od uzyskiwanych przychodów.

Założenie fundacji rodzinnej

W przypadku wyboru wskazanej drogi w przeprowadzeniu międzypokoleniowej sukcesji biznesu, konieczne będzie podjęcie kilku niezbędnych działań zmierzających do utworzenia fundacji rodzinnej. Każdorazowo jednak, ewentualne plany w zakresie zawiązania fundacji powinny zostać poprzedzone wnikliwą analizą w zakresie zasadności wyboru tego rodzaju rozwiązania, mienia, które miałoby zostać wniesione do fundacji, jak również ewentualnych planów inwestycyjnych fundatora i beneficjentów fundacji. Warto w tym zakresie skorzystać z pomocy profesjonalistów, którzy pomogą Ci wybrać najlepszą drogę i przejść bezproblemowo proces sukcesji.

Kiedy jednak decyzja zostanie już podjęta, a plany inwestycyjne zostaną wyklarowane, należy przystąpić do działań umożliwiających zawiązanie fundacji – a zatem do przygotowania dokumentów założycielskich, a wśród nich przede wszystkim aktu założycielskiego oraz statutu fundacji rodzinnej. Zwieńczeniem prac nad wskazanymi dokumentami powinna z kolei być wizyta u notariusza i ich podpisanie ich w formie aktu notarialnego.

W następnej kolejności, po podpisaniu dokumentów założycielskich, należy złożyć wniosek o uzyskanie numeru REGON oraz NIP dla fundacji, jak również wniosku o jej wpis do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Sukcesja a obowiązki w zakresie podatków

Rozważając różne formy przeprowadzenia sukcesji prowadzonej działalności gospodarczej, powinieneś mieć także na względzie jej wpływ na obowiązek zapłaty podatku (w szczególności podatku dochodowego, bądź podatku od spadków i darowizn). Obowiązek podatkowy może potencjalnie powstać u obu stron transakcji – tj. zarówno u zbywcy biznesu, jak i jego nabywcy. Wybranie odpowiedniej dla Ciebie drogi, powinno zostać poprzedzone analizą podatkową przez doświadczonego doradcę podatkowego.

Może bowiem okazać się, że różnica w ewentualnych zobowiązaniach podatkowych stron transakcji zdeterminuje definitywne podjęcie decyzji o określonej formie przeprowadzenia sukcesji biznesu. Zapraszamy w tym zakresie do skorzystania z naszych usług doradztwa podatkowego.

Oferta Kancelarii

Chciałbyś złożyć wniosek o wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG w urzędzie gminy wobec utraty zdolności do czynności prawnych przez wcześniej wybraną osobę do pełnienia funkcji, bądź ustalić jakie prawa posiada małżonek przedsiębiorcy po jego śmierci? A może chcesz mieć gwarancję, że sukcesja firmy przebiegnie bez zbędnych zakłóceń? Zapraszamy do kontaktu.

Zapraszamy do zapoznania się z ofertą Kancelarii w tym zakresie oraz z naszą ofertę usług świadczonych online na naszej Platformie Obsługi Prawnej i Podatkowej Online.