Umowa powiernicza. Na co uważać zawierając umowę powierniczą?

Często prowadząc działalność ważnym dla nas staje się ukrycie w konkretnym momencie rzeczywistego inicjatora naszego przedsięwzięcia biznesowego. Typowymi przykładami są sytuacje w których zakładamy spółkę będąc faktycznie inicjatorem jej powstania z zamiarem jej prowadzenia a formalnie jest ona zakładana przez członka rodziny, partnera biznesowego. Może się tak dziać z wielu powodów – wiąże nas na przykład zakaz konkurencji przez określony czas i przez ten okres czasu staramy się nie ujawniać naszych działań biznesowych. W takim wypadku warto sformalizować stosunek prawny i zawrzeć umowę powierniczą.

Czy wiesz czym jest umowa powiernicza, jakie są jej charakterystyczne cechy, a co za tym idzie na co powinieneś uważać decydując się na jej zawarcie? Czy w ogóle może być przydatna dla Ciebie?

Abyś miał świadomość z jakimi zagrożeniami wiąże się zawarcie umowy powierniczej, a w związku z tym na co powinieneś zwrócić szczególną uwagę przy jej zawarciu, na wstępie wyjaśnimy Ci czym w ogóle jest powiernictwo, by kolejno przybliżyć Ci kwestie, które powinny zostać w niej uregulowane.

Umowa powiernicza – co to takiego?

Zdefiniowanie pojęcia umowy powiernictwa nie jest łatwym zadaniem, ponieważ w jej zakres wchodzą czynności prawne, które znacząco się pomiędzy sobą różnią. Tym niemniej, w każdej umowie powierniczej możemy wyróżnić dwie strony – powiernika (to przyjmujący zlecenie powiernictwa) oraz powierzającego (to zlecający powiernictwo nad rzeczą lub prawami majątkowymi).

Na podstawie umowy powiernictwa, powierzający rozporządza na rzecz powiernika rzeczą lub prawem w celu, który zostaje określony w zawartej przez strony umowie. Z drugiej strony umowa taka obejmuje swoim zakresem także zobowiązanie powiernika do korzystania z nabytego prawa lub rzeczy w sposób, który będzie zgodny z celem rozporządzenia, a czasem także do zwrotnego rozporządzenia nabytym prawem lub rzeczą na rzecz powierzającego.

Co istotne, w umowie powiernictwa zawartej pomiędzy powierzającym i powiernikiem, mogą zostać także zawarte pewne ograniczenia, wiążące się z obowiązkiem powiernika do stosowania się do poleceń powierzającego, a także z koniecznością wykonywania czynności cywilnoprawnych związanych z zarządzaniem powierzoną mu rzeczą lub prawem.

Rodzaje powiernictwa.

Można uznać, że w praktyce wykształciły się dwa zasadnicze rodzaje powiernictwa. Możemy do nich zaliczyć:

1. powiernictwo typu zarządczego – a w tym umowa o zarząd powierniczy np. udziałami w spółce z o.o., akcjami w spółce akcyjnej, nieruchomością, jak również przedsiębiorstwem;
2. powiernictwo typu zabezpieczającego – a w tym umowa przelewu na zabezpieczenie i umowa przewłaszczenia.

W przypadku powiernictwa typu zarządczego, powiernik zobowiązuje się do nabycia w imieniu powierzającego określonego przedmiotu lub prawa np. prawa własności nieruchomości bądź udziałów w spółce z o.o. W takiej sytuacji, powiernik występuje przy czynności nabycia nieruchomości, czy też udziałów we własnym imieniu ale na rachunek powierzającego. Zatem to powiernik staje się wspólnikiem, to powiernik nabywa nieruchomość, to powiernik nabywa akcje w spółce a osoby trzecie nie posiadają wiedzy o powierzającym, że dana rzecz lub prawo to jego własność.

Natomiast przy powiernictwie typu zabezpieczającego, powierzający przenosi na rzecz powiernika, prawo własności określonej rzeczy lub prawa, np. prawo własności nieruchomości, własność udziałów w spółce z o.o. czy też przysługującą mu wierzytelność – co ma na celu zabezpieczenie innych czynności cywilnoprawnych (np. umowy pożyczki).

W obu przedstawionych przypadkach powiernictwa dochodzi do sytuacji, w której przysługujące Ci prawo zostaje przeniesione na inną osobę bądź inna osoba nabywa za przekazane przez Ciebie środki finansowe wskazane przez Ciebie prawo lub rzecz.

Zatem ktoś jest w dyspozycji rzeczy, która de facto stanowi Twoją własność bądź której zakup sfinansowałeś, a to w naturalny sposób może rodzić swego rodzaju problemy.

Umowa powiernictwa jako umowa nienazwana.

Nie sposób znaleźć w przepisach obowiązującego prawa regulacji dotyczącej umowy powiernictwa, w związku z czym należy uznać, że należy ona do kategorii umów nienazwanych. Tym samym, nie istnieją żadne sztywne reguły wskazujące co powinno znaleźć się w tego rodzaju umowie. Dlatego też ważne jest, aby dopracować umowę tak, aby w pełni zabezpieczała interesy stron, a w szczególności powierzającego ponieważ umowa ta nie jest uregulowana w kodeksie cywilnym.

Jednocześnie, orzecznictwo wskazuje, że do umowy powiernictwa zastosowanie znajdują przepisy dotyczące umowy zlecenia, wynikające z kodeksu cywilnego. W jednym z wyroków, odnoszących się do problematyki powiernictwa, Sąd Najwyższy stwierdził m.in., że stosunek powiernictwa wykazuje cechy właściwe umowie zlecenia, w związku z tym, że powiernik zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej w imieniu dającego zlecenie powiernicze oraz czynności natury faktycznej. Umowę zlecenia uznaje się zatem za najbardziej zbliżoną do stosunku powiernictwa.

Tym niemniej, przepisy dotyczące umowy zlecenia, będą w tym wypadku miały jednak jedynie pomocnicze znaczenie, a strony umowy powierniczej, mając na uwadze zasadę swobody umów, mogą wedle własnych potrzeb określić przedmiot umowy powiernictwa, prawa i obowiązki stron tej umowy. Równocześnie jej treść i cel nie mogą być sprzeczne z ustawą, zasadami współżycia społecznego oraz naturą danego stosunku.

Wobec tego, konstruując zapisy umowy powiernictwa, musisz mieć na względzie aby nie naruszyć przepisów powszechnie obowiązujących, mających zastosowanie w odniesieniu do każdego z zobowiązań umownych.

Umowa powiernictwa w praktyce.

Jak już wskazaliśmy, możemy wyróżnić dwa rodzaje umowy powiernictwa – umowy zarządcze oraz umowy zabezpieczające. Poniżej przedstawimy Ci dwie sytuacje obrazujące dwa różne typy powiernictwa. Dzięki temu lepiej uzmysłowisz sobie z czym wiąże się zawarcie każdej z nich oraz na co powinieneś zwrócić szczególną uwagę.

Umowa zarządcza.

Wyobraźmy sobie sytuację, w której Jan Kowalski jest wspólnikiem spółki ABC spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i w umowie spółki zobowiązał się, że nie będzie prowadził działalności konkurencyjnej. Natomiast, na gruncie umowy spółki ABC sp. z o.o., jako działalność konkurencyjna rozumiana jest m.in. uczestniczenie w charakterze wspólnika w innej spółce prowadzącej działalność gospodarczą w tym samym obszarze co ABC spółka z o.o. – np. działalność w branży deweloperskiej.

Tymczasem, Jan Kowalski dostał bardzo atrakcyjną propozycję przystąpienia do spółki YXZ spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która również działa w branży deweloperskiej. W związku z tym zawarł ze swoim przyjacielem Markiem Przyjacielskim umowę powierniczą, w ramach której to Marek Przyjacielski nabędzie udziały w spółce YXZ spółka z o.o. w imieniu własnym (nabycie udziałów następuje przez powiernika), za środki finansowe pochodzące od Jana Kowalskiego – a tym samym na jego rachunek.

Ponieważ nabycie udziałów następuje przez powiernika tym samym to Marek Przyjacielski oficjalnie zostanie wspólnikiem XYZ spółka z o.o., przy czym na mocy postanowień zawartej pomiędzy nim a Janem Kowalskim umowy powiernictwa, to Jan Kowalski będzie posiadał umocowanie do brania udziału w zgromadzeniach wspólników spółki XYZ spółka z o.o. i decydowania o losie spółki.

Co więcej, Marek Przyjacielski na mocy postanowień zawartej umowy powierniczej, będzie zobowiązany do przekazywania Janowi Kowalskiemu dywidendy otrzymywanej ze spółki XYZ sp. z o.o., w związku z czym to on będzie czerpał korzyści finansowe związane z uczestnictwem w spółce chociaż oficjalnie nie będzie jej wspólnikiem.

Umowa powiernicza o charakterze zabezpieczającym.

Tym razem wyobraź sobie, że prowadzisz działalność gospodarczą i planujesz rozpoczęciem nowej inwestycji, nie posiadasz jednak wystarczających środków finansowych na jej realizację.

Masz jednak możliwość pożyczenia odpowiedniej kwoty od swojego znajomego, przy czym warunkiem udzielenia finansowania jest tzw. przewłaszczenie na zabezpieczenie posiadanych przez Ciebie udziałów w ABC spółka z o.o. na rzecz powierzającego, którym w tym wypadku będzie pożyczkodawca, czyli Twój znajomy.

W ramach umowy przewłaszczenia, stanowiącej rodzaj umowy powiernictwa, nastąpi zatem przeniesienie własności udziałów w spółce na rzecz Twojego pożyczkodawcy. Co więcej, jak stanowi umowa przewłaszczenia, ich własność zostanie na Ciebie zwrotnie przeniesiona po całkowitej spłacie pożyczki.

Co więcej, nie ma także przeszkód abyście zawarli warunkową umowę przewłaszczenia udziałów na zabezpieczenie, zgodnie z którą skutek przeniesienia ich własności na pożyczkodawcę nastąpi dopiero w sytuacji gdy pożyczka nie zostanie przez Ciebie spłacona w odpowiednim terminie.

Na co zwrócić uwagę zawierając umowę powiernictwa?

Przy zawarciu umowy powiernictwa, niezwykle ważne jest aby precyzyjnie określić jej przedmiot, zobowiązania obu stron i zasady postępowania przez powiernika z powierzonym mu mieniem lub prawem. Zlekceważenie tych aspektów może powodować potencjalne problemy w przyszłości, zwłaszcza przy wykonaniu umowy powiernictwa.

Może bowiem okazać się, że choć powiernik powinien być ograniczony w wykonywaniu praw udziałowych dyspozycjami powierzającego, będzie on działał niemalże bez żadnego ograniczenia, a to może z kolei doprowadzić do szkody po stronie powierzającego i trudności przy prawidłowym wykonaniu umowy.

Do takiej sytuacji dojdzie w szczególności, gdy umowa powiernicza nie będzie określać precyzyjnie możliwego zakresu działania powiernika i konsekwencji braku stosowania się do poleceń powierzającego, jak również nie będzie odnosić się do sytuacji, w której powiernik potencjalnie może utracić powierzoną mu rzecz lub prawo np. we wszczętym przeciwko niemu postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym.

W stosunkach względem osób trzecich to właśnie powiernik będzie przecież właścicielem rzeczy lub prawa, a zatem przedmiot powiernictwa może zostać zajęty w postępowaniu egzekucyjnym lub stanowić część masy upadłości w postępowaniu upadłościowym. Dlatego tak niezwykle istotne jest aby umowa powiernictwa została sporządzona w sposób kompleksowy.

Co zatem warto uregulować w umowie powierniczej? Powinna ona przede wszystkim określać:

1. prawa będące przedmiotem powiernictwa;
2. prawa i obowiązki stron; obowiązki dotyczące przenoszenia własności;
3. cel zawarcia umowy powiernictwa;
4. zakres zadań powiernika;
5. wynagrodzenie powiernika lub jego brak;
6. okres obowiązywania umowy;
7. możliwość wypowiedzenia umowy;
8. sytuację powierzającego na wypadek upadłości powiernika lub egzekucji z majątku powiernika.

Pamiętaj, że nie jest to wyczerpujący katalog postanowień umownych, które powinny znaleźć się w tego rodzaju umowie. Umowa powiernictwa powinna zostać każdorazowo dostosowana do konkretnej sytuacji, w której dochodzi do jej zawarcia.

Dodatkowo powinno także nastąpić zbadanie skutków podatkowych zawarcia umowy. W sytuacji bowiem gdy nastąpi przysporzenie majątkowe podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych lub prawnych. Skutki podatkowe zawartej umowy, a w szczególności czy jest ona neutralna podatkowo powinny być dookreślone przed jej zawarciem. Brak weryfikacji skutków podatkowych może powodować problemy z podwójnym opodatkowaniem tych samych świadczeń jeżeli podlegają opodatkowaniu.

Forma zawarcia umowy powierniczej.

Wobec faktu, że umowa powiernictwa jest umową nienazwaną, która nie zawiera szczegółowego uregulowania w przepisach prawa, nie została w nich również przewidziana forma w jakiej powinna zostać ona zawarta.

Teoretycznie zatem nie ma przeszkód, aby została ona zawarta nawet ustnie, przy czym zdecydowanie lepszym rozwiązaniem będzie zawarcie umowy powiernictwa co najmniej w formie pisemnej. W takim wypadku, kiedy dojdzie do ewentualnego sporu, umowa powiernictwa sporządzona na piśmie sprzyjała będzie jego łatwiejszemu rozwiązaniu.

W zakresie formy zawarcia umowy powiernictwa, znaczenie ma również przedmiot tej umowy. Jeśli jej przedmiotem ma być powiernicze przeniesienie na inną osobę własności udziałów w spółce z o.o. umowa taka powinna zostać zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, a w przypadku przeniesienia prawa własności nieruchomości w formie aktu notarialnego.

Podsumowanie.

Umowa powiernicza jest niewątpliwie stosunkiem zobowiązaniowym dającym szereg możliwości, w szczególności z punktu widzenia powierzającego. Dzięki jej zawarciu, może on m.in. przystąpić do określonej spółki jako cichy wspólnik, pomimo że obowiązuje go zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej, jak również na przykład zabezpieczyć spłatę swoich długów.

Tym niemniej, z zawarciem umowy powierniczej, wiąże się de facto przeniesienie przysługującego powierzającemu prawa na inną osobę. W związku z tym, niezwykle istotne jest aby dokładnie uregulować w zawartej umowie powierniczej prawa i obowiązki obu stron, określając przy tym ewentualne konsekwencje ich naruszenia oraz określenie jej skutków podatkowych ponieważ podatek dochodowy od osób fizycznych lub prawnych może wymagać dookreślenia na czyją rzecz powinno nastąpić przysporzenie majątkowe.

W przeciwnym razie może okazać się, że powierzający utraci przysługujące mu aktywa, bądź będzie musiał zmierzyć się z trudnościami związanymi z ich odzyskaniem lub pobieraniem z nim pożytków. Powiernik działa bowiem w stosunkach z osobami trzecimi co prawda na rzecz powierzającego, jednak w imieniu własnym, w związku z czym z ich punktu widzenia to on pozostaje właścicielem rzeczy lub praw majątkowych.

W związku z tym, tym jeśli strony nie uregulują właściwie relacji powiernictwa, to powiernikowi przysługiwać będą pożytki z przekazanych mu rzeczy lub praw (w tym praw udziałowych), to on będzie miał prawo podejmować decyzje dotyczące rzeczy lub prawa – a co za tym idzie nawet dokonać ich zbycia. Z drugiej jednak strony to na nim spoczywać będą także obowiązki z nimi związane.

Zawierając umowę powiernictwa, trzeba mieć także na uwadze przepisy bezwzględnie obowiązujące, których naruszenie może skutkować nieważnością poszczególnych postanowień umowy powierniczej, a nawet całego stosunku zobowiązaniowego.

Oferta Kancelarii.

Chciałbyś nabyć udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością za pośrednictwem innej osoby, w związku z czym potrzebujesz pomocy w sporządzeniu projektu umowy, a może chciałbyś ustalić czy przekazanie środków finansowych w wykonaniu umowy powierniczej podlega opodatkowaniu, w szczególności czy umowa powiernictwa podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn lub podatkiem dochodowym od osób fizycznych lub prawnych, zapoznaj się z ofertą Kancelarii.

Zapraszamy do kontaktu pod nr tel.: (+48) 511 090 050.

Zapraszamy do zapoznania się z ofertą Kancelarii w tym zakresie oraz z naszą ofertę usług świadczonych online na naszej Platformie Obsługi Prawnej i Podatkowej Online.